Rewitalizacja staje się kluczowym elementem rozwoju miast, przeciwdziałając negatywnym zjawiskom oraz stymulując rozwój społeczny i gospodarczy. Rewitalizacja to nie tylko przebudowa lub adaptacja budynków, ale przede wszystkim rozwiązywanie problemów społecznych, poprawa warunków mieszkaniowych, poprawa przestrzeni publicznych oraz zwiększanie atrakcyjności gospodarczej. Zintegrowany proces rewitalizacji powinien być prowadzony w dialogu z lokalną społecznością i wszystkimi innymi interesariuszami, którzy są w niego włączeni, takimi jak lokalni przedsiębiorcy, instytucje kultury czy chociażby właściciele podziemnych sieci.
Przyczyny i skutki procesu rewitalizacji wykraczają poza obszar bezpośredniego prowadzenia działań i mają szerszy kontekst społeczny i terytorialny. Z tego powodu przed przystąpieniem do działań rewitalizacyjnych konieczne jest szerokie zbadanie powiązań i zależności pomiędzy obszarem całego miasta a obszarem kryzysowym wyznaczonym do rewitalizacji.
Łódź przechodzi proces rewitalizacji. Obejmuje on nie tylko remonty kamienic i porządkowanie przestrzeni, w tym tworzenie nowych ulic, czy dotąd w Polsce nieznanych woonerfów. Proces rewitalizacji, rozumiany jako przywrócenie konkretnemu obszarowi pierwotnej wartości, utraconej z powodu zniszczeń oraz zaniedbań, powinien dotyczyć przede wszystkim lokalnej społeczności. Zarówno w ustawie o rewitalizacji, jak i w licznych dokumentach to właśnie przemiana społeczna jest w centrum procesu rewitalizacji.
W związku z ogromem prac i zmian, jakie nas czekają, zdecydowaliśmy się, jako jedni z pierwszych w Polsce, poprowadzić dzięki środkom z POPT oraz Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju modelowy Projekt Pilotażowy – przygotowanie do właściwej rewitalizacji. W ramach Projektu przeprowadziliśmy szereg badań, analiz, inwentaryzacji, a także działań społecznych w postaci trzech programów: animacyjnego, partycypacyjnego i edukacyjnego. Można powiedzieć, że przeprowadzamy sami na sobie, na otwartej tkance miasta, operację, której efekty, wnioski, sukcesy i przestrogi przekazujemy w Państwa ręce.
Celem realizacji Projektu pn. Opracowanie modelu prowadzenia rewitalizacji obszarów miejskich na wybranym obszarze w Mieście Łodzi było przygotowanie do procesu rewitalizacji obszarowej centrum Łodzi w latach 2014-2020, w tym dostarczenie wiedzy potrzebnej do właściwego przygotowania Programu Rewitalizacji Łodzi 2020+. Wszystkie zadania na kwotę prawie 4 milionów zł wchodzą w skład przygotowania modelu prowadzenia rewitalizacji w obszarach miejskich poprzez wypracowanie metodologii oraz sposobu podejścia do działań rewitalizacyjnych zorientowanych na osiągnięcie jak największego efektu dla miasta-beneficjenta, z uwzględnieniem jego specyfiki oraz indywidualnych uwarunkowań. Model ten będzie udostępniony w ogólnodostępnym centrum wiedzy przez co najmniej 7 lat od zakończenia Projektu.
Strona internetowa www.centrumwiedzy.org zawiera w sobie wszystkie treści wypracowane podczas prowadzenia Projektu Pilotażowego w Łodzi – od założeń koncepcyjnych i Opisów Przedmiotów Zamówień, przez dokumenty przetargowe i wypracowane przez nas wzory umów, po metodologie i wyniki działań oraz wnioski z nich płynące. Strona ma być narzędziem przydatnym dla wszystkich gmin chcących prowadzić na swoim terenie działania rewitalizacyjne. Ma systematyzować wiedzę na temat rewitalizacji, ale również podawać gotowe narzędzia i rozwiązania sprawdzone w Łodzi i możliwe do modyfikacji i zastosowania w Państwa gminach. Centrum Wiedzy nie jest i nie będzie projektem skończonym, będziemy wciąż uzupełniać je o nowe treści w miarę prowadzenia procesu.
Przedsięwzięcia rewitalizacyjne powinny być dostosowywane do specyfiki konkretnych obszarów, ponieważ każdy z nich jest unikalny. Można jednak wyróżnić kategorie łączące obszary tego samego rodzaju (choć nie identyczne): na przykład zabytkowe śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe czy powojskowe. Dokumenty wypracowane w ramach łódzkiego Projektu Pilotażowego dotyczą obszarów śródmiejskich dużych miast w Polsce. Tego rodzaju obszary były dotychczas w Polsce rewitalizowane najczęściej.
W kontekście rewitalizacji zamieszkanych obszarów miejskich przydatne jest przyjęcie, że miasta stanowią „złożone systemy obejmujące ludzi, struktury społeczne, instytucje i przedsiębiorstwa, działalność gospodarczą, tereny i ich zagospodarowanie oraz inne elementy środowiska przyrodniczego”. „Kryzysowy” stan fragmentu miasta nie oznacza zatem wyłącznie degradacji przestrzennej danego obszaru, lecz rozpad szczególnego systemu, na który składają się różne elementy.
Dlatego właśnie warto, przy planowaniu działań rewitalizacyjnych, szczególnie mocno wziąć pod uwagę fakt, że niektóre ze zmian, jakie niesie ze sobą rewitalizacja, takie jak konieczność przeprowadzki na czas remontu czy zmiana znanej od dzieciństwa okolicy, mogą budzić zrozumiały opór i lęk. Dlatego też istotne jest, by proces ten jawił się jako zjawisko pozytywne i ożywiające lokalną tożsamość, która odwołuje się do miejscowej historii, regionalizmów językowych, utożsamiania się z wyrosłymi na gruncie lokalnym klubami sportowymi, czy wreszcie rodzimą kuchnią. W celu zniwelowania potencjalnie destrukcyjnego wpływu rewitalizacji na tkankę społeczną przeprowadzono w Łodzi szereg badań, analiz oraz programów mających na celu wzmocnienie lokalnych społeczności i ich poczucia siły sprawczej.
Przy planowaniu jakichkolwiek działań na terenach zdegradowanych pamiętajmy również o przedsiębiorcach – zarówno tych już osadzonych w danej przestrzeni, jak i tych, którzy potencjalnie mogą ją zasiedlić (w tym o tzw. „funkcjach pożądanych” – czyli takich, których najsilniej będziemy jako gmina czy mieszkańcy na zrewitalizowanym obszarze potrzebować). Informujmy o planowanych remontach, dostosowujmy polityki czynszowe do możliwości przedsiębiorców, a lokale użytkowe pozostające w zasobie gminy – do ich potrzeb. W ramach Projektu Pilotażowego Łódź przeprowadziła szereg badań i analiz pod kątem przedsiębiorców na terenie rewitalizowanym (m.in. analizę sytuacji społeczno-gospodarczej obszaru przewidzianego do rewitalizacji, analizę stawek czynszów w lokalach użytkowych oraz badanie zjawiska pustostanów w Rdzeniu Strefy Wielkomiejskiej).
Istnienie wspomnianych powiązań pomiędzy społeczeństwem, gospodarką, środowiskiem i infrastrukturą z jednej strony nakręca spiralę degradacji (czyli wzajemne pogłębianie się różnorodnych zjawisk kryzysowych), a z drugiej przemawia za prowadzeniem interwencji całościowej oraz zintegrowanej (czyli oddziałującej łącznie na różnego rodzaju zjawiska kryzysowe).
Zgodnie z najbardziej generalnym rozróżnieniem, miasto składa się z dwóch podsystemów: urbanistycznego (aspekty fizyczne, materialne i przestrzenne) oraz społecznego (ludzie oraz ich działalność). Kryzys obszarów zdegradowanych obejmuje różne sfery. W Ustawie o rewitalizacji negatywne zjawiska, których koncentracja prowadzi do degradacji danego obszaru, podzielono na społeczne, gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne i techniczne. Od tego, jakie sfery uległy degradacji na danym obszarze, zależą szczegółowe cele rewitalizacji:
„Analizując definicję rewitalizacji, wyróżnić można cztery grupy celów (bądź skutków) rewitalizacji: 1) cele ekonomiczne (wzrost dochodów firm, wpływów podatkowych gmin, spadek bezrobocia, rozbudowa infrastruktury komunalnej, w tym transportowej, poprawa wizerunku miasta); 2) cele społeczne (wzrost jakości życia mieszkańców, rozwój usług publicznych, zachowanie dziedzictwa kulturowego: dawnych obiektów przemysłowych, historycznych obiektów architektury będących elementami tożsamości lokalnej; 3) cele ekologiczne (eliminacja negatywnych oddziaływań pozostałości poprzemysłowych, powiększenie terenów zielonych, ograniczenie zużycia nowych terenów niezainwestowanych, dzięki wykorzystaniu terenów poprzemysłowych); 4) cele przestrzenne (kształtowanie ładu przestrzennego; integracja obszarów z miastem, zmiana wizerunku obszarów zdegradowanych przez wprowadzenie nowych elementów architektonicznych, co wpływa także na polepszenie wizerunku obszarów sąsiednich, całego miasta lub nawet regionu). To, które z tych celów są najważniejsze, zależy od indywidualny cech obszaru zdegradowanego – inna będzie hierarchia ważności dla obszarów poprzemysłowych, inna dla zdegradowanych obszarów historycznych.” (Kopeć 2011, s. 14)
Mamy nadzieję, że informacje zawarte w Centrum Wiedzy ułatwią Państwu przygotowanie do rewitalizacji w polskich miastach.
Więcej informacji o projektach pilotażowych realizowanych przy wsparciu Ministerstwa Rozwoju znajdą Państwo na stronie Krajowego Centrum Wiedzy o Rewitalizacji
